De devaluatie van de oknha

Nee, de oknha is niet de munteenheid van Cambodja, dat is de Riel, alhoewel je met de dollar evengoed kunt betalen. Beide zitten naast elkaar in je portemonnee, in gescheiden vakken. Gelukkig bezitten deze munteenheden niet daadwerkelijk munten, anders zou het een complete chaos worden in diezelfde portemonnee en zou je er aan één niet genoeg hebben.
Ja, wat is de oknha dan wel? De oknha is een eretitel, die al van oudsher verleend werd en een lange traditie heeft in de Cambodjaanse samenleving. Hierover zal dit verslag gaan. Maar eerst……

Wateroverlast en de naweeën Pchum Ben
“Maart roert zijn staart” en hoewel het hier oktober is, doet deze maand mij aan maart denken. De regentijd zou moeten aflopen en de temperaturen gaan dalen, maar in werkelijkheid lijken de sluizen vanuit de hemel doorlopend open te staan en kan het behoorlijk benauwd aanvoelen op momenten dat het niet regent. De hemel is afgelopen weken donker en dreigend gekleurd geweest en het zonnetje laat zich weinig zien. Naar mijn idee is er in oktober meer regen gevallen dan alle “5 de regenmaanden” ervoor. Ook in dit land lijken de seizoenen van slag, wellicht een gevolg van het broeikaseffect? De lezer van het eerste uur, zal zich wellicht herinneren dat ik in mei in een uitgedroogd land aankwam, waar grote problemen waren ontstaan, door gebrek aan water. (zie verslag Weerzien met Cambodja van 12 mei 2016) Nu lijkt het tegenovergestelde te gaan gebeuren: ondergelopen wegen en stukken land die onbereikbaar zijn geworden. Gelukkig is men hier wel wat gewend, vele huizen staan veilig op hun palen en dit ongemak wordt zonder makken ondergaan. In Nederland is wadlopen verworden tot een recreatieve bezigheid, hier is het voor een flink aantal mensen op dit moment een dagelijkse routine om hun huis te bereiken. Oppassen voor slangen is het credo, want deze worden uit hun veilige holen verjaagd door het wassende water. Bij de POE heb ik een kleintje gezien en deze werd gelijk met een stok doodgeslagen door een alerte collega.
Tevens weten de mensen hier van de nood een deugd te maken. Op vele plaatsen worden netten uitgeworpen om een visje te bemachtigen en enkele ondergelopen velden zijn omgetoverd tot een zwembad, waarin kinderen veilig kunnen badderen. Dat doen ze hier trouwens gewoon met de dagelijkse kleren aan. Op de foto’s sfeerbeelden uit de naaste omgeving. Gelukkig zijn de scholen dicht, zodat kinderen niet voor gesloten hekken staan, vanwege ondergelopen schoolterreinen en behoeft ondergetekende zich niet in het modderige achterland te bewegen. Het is zaak om bij de dagelijkse fietstocht naar het werk de poncho niet te vergeten en deze heeft afgelopen weken zijn diensten meer dan eens bewezen.

Dit jaar vielen er 26 verkeersdoden en 86 zwaargewonden in het verkeer rond de volksverhuizing die op gang kwam vanwege het Pchum Ben festival. Afgezet tegen de 37 dodelijke slachtoffers en 104 zwaargewonden van vorig jaar mag dit een spectaculaire verbetering genoemd worden. Toch blijft het op de weg een waar slagveld. Maar ja, misschien ook wel een logisch gevolg, omdat je nauwelijks rijscholen ziet en het verkeersexamen weinig voorstelt. Tevens heeft Hun Sen op 7 januari jl. besloten dat het rijbewijs voor lichte motoren niet meer verplicht is, zodat iedereen met een zo’n motor de straat op kan. De aankondiging kwam via Facebook en hij noemde het “De 7e januari gift aan het volk” en verklaarde dat deze maatregel uitgevoerd gaat worden op verzoek van datzelfde volk. Een week eerder had hij al verkondigd dat het rijden op een lichte motor niet gecompliceerd is. Hierbij moet eerlijkheidshalve gezegd worden dat van de 2,7 miljoen motorrijders er welgeteld 157.351 in het bezit waren van een rijbewijs en lijken de enigen die de dupe zijn van deze maatregel de politieagenten, aangezien zij nu geen verkeersboetes meer uit kunnen schrijven, waarvan ze een niet gering percentage in hun eigen zak mogen steken. Hoewel ik hoorde dat er een leeftijdsgrens is van 16 jaar, wordt ook deze regel massaal overtreden en zie je al hele jonge kinderen op dergelijke voertuigen rijden. De verplichte valhelm? Afgezien van het feit dat de plastic “3 dollar” helmen, die veelal gedragen worden, niet verkeersveilig zijn, rijdt hier in het dorp minimaal de helft nog zonder helm, met alle risico’s en afschuwelijke gevolgen van dien. Helaas worden deze beelden op Facebook ook nog eens uitgebreid tentoongesteld. Het enige voordeel van deze misselijkmakende foto’s is, dat ik nooit twijfel of ik de helm op zal zetten, als ik een rit ga maken, ondanks hitte of afstand. Een paar maanden gleden was er een ongeluk met een motor die aangereden werd op de weg die naar mijn huis loopt. Gelukkig zag ik alleen de materiële schade, aangezien het slachtoffer zojuist naar het ziekenhuis afgevoerd was.

De devaluatie van de Oknha
Op mijn reizen op de motor richting plaatsen als het stoffige en vieze Suong, op 30 kilometer afstand en het fraaie, langs de rivier Mekong gelegen, Kampong Cham, nog eens 25 kilometer verderop, passeer ik na een kilometer of 8 een opvallende weelderige tuin, waarachter een hoge muur een groots luxueus landhuis gelegen is. Voor de muur, naast het imposante toegangshek staat een huisje, voorzien van een wachtpost en als de deur in de poort eens openstaat, kun je onder diverse afdaken in de verte minimaal 3 luxe auto’s zien glimmen.
Op het moment dat ik in een auto, naast mijn collega gezeten, op weg naar een scholenbezoek in de districtshoofdstad Suong, voor de zoveelste keer langs dit opvallende huis reed, kwam de onvermijdelijke vraag over mijn lippen: “Wie woont er in dit huis?”. Het antwoord was in twee woorden gegeven: “Een oknha”. En de tegenvraag luidde: “Weet jij wat een oknha is?” Zijn verbazing was groot toen bleek, dat ik dat inderdaad wist, aangezien ik er iets over gelezen had in een boek over Cambodja en er toevallig kortgeleden een heel artikel over in een Engelstalige Cambodjaanse krant had gestaan, die ik meestal op internet lees, aangezien hier in de wijde omtrek geen krant, laat staan een Engelstalige, te krijgen is.

Zoals in de inleiding vermeld, is de titel oknha een eretitel binnen de zakenwereld, die in vroeger tijden bij hoge uitzondering werd verleend door de koning. In 1800 werd er al gewag van gemaakt in de historische boeken. De titel oknha werd gegeven aan rijke burgers, die zich uitermate verdienstelijk gemaakt hadden binnen de gemeenschap. Eenmaal benoemd tot oknha, werd er vanuit gegaan dat de oknha genereuze giften aan de koning deed toekomen en deze werden weer beloond met titels en….met posities en zakenvoordelen, die de oknha nog rijker maakten. Zoals je ziet is nepotisme en corruptie niet iets van het heden, maar kennen beiden in Cambodja een lange historie…..
In 1993 verordende Hun Sen, dat iedereen die minimaal $100.000 doneerde voor publieke werken, een vorstelijk bedrag in het naoorlogse Cambodja, de titel oknha zou ontvangen van de koning. Waren er in 2004 nog maar 20 oknha's, in 2008 waren dat er zo’n 200 en meer dan 700 vandaag de dag. Aan de aantallen is wel te zien dat het een steeds groter aantal mensen voor de wind gaat in Cambodja.
Aanvankelijk was de betekenis van oknha er eentje van eer en prestige, maar volgens critici is de titel verweven in een politiek patronage netwerk, waarbij met een heden ten dage relatief kleine donatie de weg geopend wordt voor lucratieve contracten met de regering. In plaats van “Pilaar van de samenleving”, die de titel in vroeger tijden suggereerde te zijn, zijn een aantal prominente oknha's afgelopen jaren op negatieve wijze betrokken bij mensenrechten en milieu organisaties, illegale houtkap, landonteigeningen en andere maatschappelijke kwalen.
Enkele oknhas van het eerste uur zetten vraagtekens bij deze explosieve toename van het aantal en pleiten er voorzichtig voor dat de verdiensten aan de gemeenschap de basis moet zijn voor het oknhaschap. Zo wijst de heer Te Taing Por, oknha van het eerste uur, erop dat hij voorgedragen werd als oknha, omdat hij wegen aanlegde, scholen en ziekenhuizen liet bouwen. En dat hield niet op na het verkrijgen van deze eretitel. Hij verklaarde dan ook diplomatiek: “Als je oknha wordt, kun je niet zomaar doen wat je wilt”, voorzichtig wijzend naar de huidige “generatie” oknhas.
Een andere oknha verbaasde zich erover dat sommigen deze titel kregen, terwijl ze niks bijgedragen hebben aan de gemeenschap, terwijl andere oknhas mensen ongelukkig maken en hun verplichtingen niet nakomen.
Premier Hun Sen’s geloof dat “de kracht van persoonlijke rijkdom” Cambodja kan ontwikkelen, is algemeen bekend. Hij moedigt de Cambodjanen aan om te streven naar de status van miljonair. “Ik heb één politiek doel en dat is de versterking van de lokale investeerders, want dat maakt Cambodjanen rijk. Als een land geen miljonairs heeft, van wie kunnen de armen dan het geld krijgen?” Blijkbaar is de regering zelf geen optie…….
Als een oknha gebeld wordt door Hun Sen, dan weet hij dat hij klaar moet staan om hem te vergezellen naar een ver gelegen oord om geld te spenderen aan een project om op deze wijze Hun Sen aanzien te geven. Zo is het voorgekomen dat Hun Sen, omringt door een aantal oknha's de toegestroomde dorpelingen vroeg wat ze het meeste nodig hadden. In het naoorlogse Cambodja werd heel vaak “een school” teruggeroepen. Hun Sen spreidde dan zijn armen en zei vervolgens “Voorstel aanvaard”. De oknha wist dan hij een school moest bouwen. (Toen ik dit las, snapte ik gelijk waarom zoveel scholen “Hun Sen” in hun naam hebben staan. De slimmerik deed voorkomen, alsof hij deze gift aan de dorpelingen uit eigen zak had betaald en als dank hingen de dorpelingen zijn naam aan de school.) Dat deze school vervolgens gevuld moest worden met capabele leerkrachten en voorzien van goede leermiddelen werd helaas vergeten……. Zo’n school bouwen deed de oknha beslist niet met tegenzin, want hiertegenover stonden weer gunsten, zoals concessies op houtkap, die persoonlijk werden afgerekend met Hun Sen. Nu het land inmiddels praktisch ontbost is, worden grote stukken land “verkocht” om er enorme plantages op te zetten. Mensen die hier al generaties woonden en met lede ogen de ontbossing hebben moeten ondergaan, worden eenvoudig van het land gejaagd en moeten maar ergens anders hun onderkomen zien te vinden en op deze wijze wordt er dubbel winst gemaakt door onze premier, die zelf zijn woorden over het miljonairschap meer dan waarmaakt en inmiddels tot de rijken der wereld moet behoren……..
De explosieve groei van het aantal oknha's laat de toenemende welvaart zien van een gefortuneerd deel van de Cambodjaanse bevolking. De toename van herenhuizen en het grote aantal luxe auto’s in het straatbeeld van Phnom Penh is het bewijs van een ongekende inkomensongelijkheid. De minister van Industrie kondigde aan dat Cambodja inmiddels een gefortuneerde klasse heeft, die het mogelijk maakt om een Rolls-Royce showroom te openen, zodat hun opvallende weelde op de straten getoond kan worden. Hierbij zinspeelde hij precies op de doelgroep die waarschijnlijk rijk genoeg was om zo’n opvallende wagen aan te schaffen. “Er zijn nu veel oknha's, die geld hebben voor de aanschaf van deze auto’s. Ik hoop dat meer Cambodjanen een dergelijke auto aan kunnen schaffen”.

Kortom, het heeft er alle schijn van dat de regering meer oog heeft voor de rijken dan voor de armen. Hoe is dit te rijmen met het feit dat Cambodja één van de armste landen ter wereld is en bijna volledig afhankelijk is van buitenlandse hulp om zijn infrastructuur op te bouwen en voor de ontwikkeling van zijn basisbehoeften? Alle winsten van de natuurlijke hulpbronnen verdwijnen in de privé beurzen van een aantal uitverkorenen, die op deze wijze verstikkend werken op de verbeteringen in de levens van de gewone Cambodjanen. Onafhankelijke waarnemers hebben geconstateerd dat vriendjespolitiek en corruptie, gelijktijdig zijn toegenomen met de toename van het aantal oknhas. In de Corruption Perceptions Index behoort Cambodja tot de 18 meest corrupte landen ter wereld en neemt het op de ranglijst dezelfde positie als Zimbabwe in.
In een land waar 20% van de bevolking onder de armoedegrens dagelijks moet zien te overleven, is deze extreme toename van het oknha's ongerijmd en verbijsterend. Een woordvoerder van de Cambodjaanse tak van Transparency International (TI) verwoordde het aldus: “Vele oknha's kopen deze titel voor het verkrijgen van zaken en voordelen om toegang te krijgen tot de speciale gunsten, die verleend worden door regering of overheidsdienaren. Dat hierbij mensenrechten geschonden worden of armen de dupe van zijn is van ondergeschikt belang. Het grote geld gaat voor. Het “rechtssysteem” is hierop aangepast. Mensen die van hun land zijn gejaagd, vanwege landonteigeningen, kunnen nergens “hun recht” halen.
Deze toename van het aantal oknha's is wellicht een symptoom van een nog groter probleem in Cambodja, namelijk het ontstane grijze gebied tussen politiek en zakenwereld. Aangezien “de macht van het geld” regeert, creëert de regering geen stimulansen voor een gezonde economische ontwikkeling op lange termijn en zijn de korte termijndoelen gericht op “het snel rijk worden” bijvoorbeeld door winning en uitputting van de natuurlijke hulpbronnen.
Een flink aantal oknha's is parlementslid, uiteraard voor de regeringspartij CPP, en velen bezitten invloedrijke politieke posten in forums, waarvan Hun Sen zegt: “De beslissingen van de forums worden beschouwd als de beslissingen van de Ministerraad”.
Het oorspronkelijke beeld van oknha als weldoener voor de gemeenschap heeft mede door de explosieve groei van het aantal, plaats gemaakt voor weelde, nepotisme en corruptie.
Een zelfde groei, lees devaluatie, maakte de functie ven generaal door en hierdoor heeft dit kleine ontwikkelingsland inmiddels meer generaals binnen zijn grenzen, dan heel Amerika.
Een woordvoerder van de CCP schoof alle vragen over de toename van de oknha's door naar het Koninklijk Paleis aangezien deze eretitel nog steeds verleend wordt door de koning. De woordvoerder van de Koning antwoordde hier weer op dat de aanvragen van regeringszijde simpelweg worden afgestempeld. “De Koning Norodom Sihamoni volgt het verzoek op van Premier Hun Sen, aangezien bij de aanvraag een document gevoegd is, waarin staat dat deze persoon zich gekwalificeerd heeft door “het land” te helpen met een bijdrage van $100.000”. Deze woordvoerder ging nog een stapje verder door te verklaren dat de oknha oude stijl bijna is uitgestorven, aangezien de Koning, na het decreet van Hun Sen in 1993, zelf nog maar 3 à 4 personen voorgedragen heeft voor deze titel…….”

Zelf blijf ik na het lezen van dit soort informatie met enkele prangende vragen zitten. Eentje zal ik u niet onthouden: “Waarom pompt de Wereldbank al decennia lang heel veel geld in dit land voor bijvoorbeeld ontbossingsprogramma’s terwijl het tropisch hardhout, voor iedereen waarneembaar, onverminderd gekapt bleef worden en het geld, die dit opbracht in de zakken van de investeerders vloeide?” Kortom wederom dubbele winst en een inmiddels bijna ontbost land! Waarom geen strengere eisen bij de uitgifte van al die honderden miljoenen dollars………… Wie het antwoord weet, dit gaarne mailen naar onderstaand mailadres.

Mocht u nou binnenkort zelf de vraag krijgen: “Weet u wat een oknha is?”, kunt u deze vraag na het lezen van dit verslag, net als ik, bevestigend beantwoorden.

Terwijl buurland Thailand een maand nationale rouw ingesteld heeft, vanwege de dood van de koning en enkel in het zwart gekleed gaat en de Chinese President Xi Jinping Cambodja, na een bezoek vol financiële toezeggingen en na het tekenen van 31 overeenkomsten, verlaten heeft, kan ik het deel van de lezers, dat de “politieke” stukken liever overslaat, wellicht blij maken met de mededeling dat het volgende verslag, over een week of drie, weer een “ruim” persoonlijk tintje zal krijgen.

Vanuit een nog steeds regenachtig Cambodja,

met vriendelijke groet,
Li hai,
Marcel Gerritse,
marcelger8@hotmail.com
www.bibliothekenvoorcambodja.nl